Iconische gebouw

Het 15e-eeuwse bekken werd in 1852 bij toeval ontdekt bij graafwerkzaamheden in Wageningen, tijdens het slopen van een klooster. Vermoedelijk is het in de grond verstopt tijdens de Beeldenstorm, rond 1566.

Het is door burgemeester Haas van Wageningen in 1877 met nog een aantal andere objecten (waaronder het Epitaaf en Offerbus, beide ook afkomstig uit de Grote Kerk) in bruikleen gegeven aan het Rijksmuseum in Amsterdam.

Epitaaf met Heilige Drievuldigheid (momenteel in bruikleen bij het Rijksmuseum te Amsterdam) Grafsteen van de familie Ros uit de Grote Kerk te Wageningen. Het is in 1548 in Kalkar vervaardigt door beeldouder Arnt van Tricht als wandreliëf, ter nagedachtenis van overledenen. Het is tijdens de reformatie gehavend, de koppen van de figuren zijn weggehakt. Getuigenis van de vernielingen die tijdens de sinds 1566 in Holland woedende beeldenstorm door de protestanten in november of december 1578 in Wageningen aangericht werden (uit: Een hogere werkelijkheid: Duitse en Franse beeldhouwkunst 1200-1600 uit het Rijksmuseum Amsterdam, p. 54).

In mei 1940 werd de toren van de kerk, net als een deel van de kerk en de omliggende gebouwen door artillerie vanaf de Grebbeberg in puin geschoten, aangezien de toren een mogelijke uitkijkpost van de Duitse bezetter vormde. Hierop volgde een brand die zowat de hele kerk verwoestte. Het dak en de gewelven stortten vrijwel geheel in. Van de toren was alleen de romp blijven staan, de spits was naar beneden gekomen evenals de klokken die ernstig beschadigd waren.

In 1985 - veertig jaar na de bevrijding - nam mevrouw H.J. de Leeuw-Seinen het initiatief voor een herdenkingsraam in de Grote Kerk. Het Nationaal Bevrijdingsraam is ontworpen door glazenier jonkheer Octave van Nispen tot Pannerden in samenwerking met kunstschilder Henri Duchêne. Het Herdenkingsraam Bevrijding 1940-1945 of het Nationaal Bevrijdingsraam werd op 5 mei 1987 door de toenmalige koningin Beatrix onthuld.

Indrukwekkende compositie

In het bovenste deel van het raam zijn van links naar rechts de kerktorens te zien van Oosterbeek, Rhenen, Wageningen, Roermond, Rotterdam, Arnhem, Groningen, Middelburg, Wouw, Groesbeek en Nijmegen. Helemaal bovenin is een achtpuntige ster geplaatst. Daaronder een regenboog met centraal de vredesduif. Aan weerszijden van de duif zijn wapenschilden geplaatst, links het wapen van Wageningen met daarboven Hotel de Wereld en rechts het wapen van Batavia. Boven de vredesduif het rijkswapen.

De volgende twee rijen van drie ramen laten een erebegraafplaats zien waarbij een groot kruis is geplaatst met de Latijnse tekst "Pro amices mortui, amices vivimus" (Wij leven door in de harten van de vrienden voor wie wij stierven). Deze tekst is ook aangebracht op het monument op de Groesbeek Canadian War Cemetery. Links daarvan parachutisten en vliegtuigen verwijzend naar de Slag om Arnhem en de luchtlanding op de Ginkelse Heide. Rechts de verwijzing naar de strijd in Nederlands Oost-Indië, Burma-spoorlijn en de brug over de Kwai.

In het midden rijst een man op die de ketenen van de bezetting heeft verbroken en fier de Nederlandse driekleur vasthoudt. De Davidster en een wachttoren rechts van de man herinnert aan de vervolging van Joodse Nederlanders en de concentratiekampen. Het tafereel links van de man verwijst naar de slag om de Grebbeberg (1940) met daarboven de eerste evacuatie en terugkomst van de Wageningers per rijnaken.

De onderste twee rijen waar de man de Duitse adelaar vertrapt. Aan de vogel is een omgekeerde hakenkruis, aangebracht , retour afzender. Schuin rechts daaronder een vernietigde oorlogsvlag van Japan. Onderaan het raam ziet u een Nederlandse, mogelijk Wageningen, in brand staan, als symbool voor het oorlogsgeweld in heel Nederland en de wereld. Helemaal onderaan is een banderol met de wapenspreuk van de glazenier geplaatst, in middeleeuws Latijns Lucem Tuam da nobis Deus. Dit betekent 'Licht dat ieders deel moge zijn, ook geestelijk'.

Tijdens de verwoesting van de kerk in 1940 raakten ook de drie klokken van de kerk zwaar beschadigd. Deze werden uiteindelijk door de bezetter omgesmolten tot oorlogswapens. Op 1 augustus 1947 werd de “Michielsklok” aan de Grote Kerk geschonken door de gemeente Utrecht. De klok kwam uit de Buurkerk in Utrecht en was door Johannes Tolhuis in 1542 gegoten. De Michielsklok heeft apart van de kerk ook de status van rijksmonument. In 1953 liet de gemeente twee nieuwe luidklokken gieten.

De orgelgeschiedenis van de Grote Kerk Wageningen begint in 1804, toen de orgelmaker Friedrichs uit Gouda een nieuw orgel bouwde. In de mei dagen van 1940 bij de eerste totale verwoesting van de kerk is ook het Friedrichs-orgel onherstelbaar verwoest. In de oorlogsjaren werd de kerk herbouwd en is een door Flentrop Orgelbouw nieuw gebouwd drieklavieren orgel in 1944 in gebruik genomen. In de mei dagen van 1945 bij het opblazen van de toren door de wegtrekkende Duitse troepen werd het orgel wederom grotendeels verwoest.

 

Restauratie Vanaf mei 2019 tot juli 2020 heeft de Grote Kerk Wageningen in opdracht van Stichting Oude Gelderse Kerken en onder begeleiding van Hoogevest architecten uit Amersfoort een zeer grondige restauratie ondergaan. Hierbij is metsel- en voegwerk hersteld zijn daken vernieuwd en zijn de glas-in-lood ramen compleet gerestaureerd. Voortbestemd Aan de binnenzijde heeft een verduurzaming en herinrichting plaatsgevonden waarbij het karakter van de laatgotische kerk en de wederopbouw na de WOII overeind is gebleven. Gelijktijdig is door de architect -Ron Verduyn- een nieuwe tijdslaag aan toegevoegd, waardoor de Grote Kerk is voortbestemd voor de komende decennia. Deze nieuwe tijdslaag komt met name tot uiting in de Bovenzaal naast het orgel die in z’n geheel van binnen en buiten bekleed is met het hout afkomstig van de oude kerkbanken. Rustig om en in de Grote Kerk Kijken

Tijdens de ‘herinrichting van de Grote Kerk’ in 2019/2020 heeft RAAP een archeologische begeleiding uitgevoerd met als voornaamste doel het veiligstellen van de wetenschappelijke informatie (behoud ex situ).

Tijdens het onderzoek zijn 52 archeologische grondsporen gedocumenteerd: 32 muren, 17 kuilen en drie graven. Het archeologisch onderzoek heeft daarnaast vijf fragmenten keramiek en twee spijkers opgeleverd. Zowel van de 13e-eeuwse fase van de kerk, de 15e-eeuwse vervanging van de noordbeuk en een gotisch uitbreiding vanaf 1517 en renovaties in de 20 e eeuw zijn restanten aangetroffen.